ภาพเทพนารีอันงามวิจิตร ของ อ.จักรพันธุ์ โปษยกฤต

บทความโดย กิตติ วัฒนะมหาตม์

สำหรับศิลปินแห่งชาติ อ.จักรพันธุ์ โปษยกฤต เราคงไม่มีความจำเป็นอะไรจะต้องท้าวความถึงประวัติความเป็นมาของท่านนะครับ

ผลงานของท่านซึ่งเป็นภาพวิจิตรเกี่ยวกับวรรณคดีไทย นาฏศิลปละครรำ ไปจนถึงงานออกแบบสร้างหุ่นกระบอก ตลอดจนฉากและเสื้อผ้าเครื่องถนิมพิมพาภรณ์อันงดงามประณีตอย่างน่าอัศจรรย์ใจ นับรวมกันได้หลายร้อยหลายพันชิ้นและรูปแบบที่ท่านได้บรรจงรังสรรค์ขึ้นตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา ได้พิสูจน์ให้เห็นแล้วถึงความเป็นศิลปะชั้นเยี่ยมที่สุด เป็นผลงานที่อยู่แถวหน้าสุดของศิลปะแนวเดียวกันอย่างไม่มีผู้ใดจะทำได้เสมอเหมือนอีกแล้ว

ตามปกติแล้ว "ผู้หญิง" ของ อ.จักรพันธุ์ มักจะเป็นตัวละครในวรรณคดีไทยที่แต่งองค์ทรงเครื่องอย่างงดงามเฉิดฉาย หญิงสาวเหล่านี้ล้วนแต่มีบุคลิกแตกต่างกันครับ แต่ก็งามละมุนละไม อ่อนหวาน ดูราวกับภาพฝันดุจเดียวกัน

ทว่าจะกล่าวว่าเป็นภาพฝันอย่างแท้จริงก็ไม่ได้ ด้วยเหตุว่าล้วนเป็นนางในฝันที่ดูมีชีวิตชีวา มีความเคลื่อนไหวสมจริง และแสดงให้เห็นพัสตราภรณ์ซึ่งมิใช่แค่เลียนแบบของจริงได้อย่างน่าพิศวงเท่านั้น แต่หลายๆ ชุดยังเป็นการออกแบบขึ้นใหม่อย่างที่สามารถทำได้จริง และแสดงให้เห็นถึงความโดดเด่นอย่างน่าชื่นชมอีกด้วย

ขณะที่สาวงามในวรรณคดีอีกกลุ่มหนึ่งที่เปลือยเปล่า ไม่สวมใส่พัสตราภรณ์อันงามวิจิตรใดๆ หรือปรากฏในงานเขียนที่เป็นลักษณะ Nude  ก็ล้วนแต่นำผู้พบเห็นไปสู่สุนทรียะที่สูงส่งและประณีตละเอียดอ่อน โดยแฝงความเร้าเริงใจในด้านกามารมณ์ไว้อย่างละเมียดละไม หรือบางภาพก็ไม่ก่อให้เกิดความรู้สึกในด้านราคะเลย

หรือถ้าเป็นภาพสาวน้อยรำไทย แต่งองค์ทรงเครื่องชุดนาฏศิลปินอันงดงามในอิริยาบถต่างๆ ก็ให้บรรยากาศทั้งเบื้องหน้าเบื้องหลังเวทีที่ดูตระการตา และแพรวพรายไปด้วยเสน่ห์อันลึกซึ้งของนาฏศิลป์ไทย ยิ่งกว่าที่เราจะเห็นด้วยตาจริงๆ เสียอีกครับ

"ผู้หญิง" ของ อ.จักรพันธุ์ที่ผ่านมามักแสดงออกในแนวทางเช่นนี้โดยตลอด แต่ในช่วงก่อนปีพ.ศ.๒๕๕๐ ท่านก็เริ่มผลิตผลงานที่เกี่ยวกับเทพเจ้า และเทพนารีต่างๆ มากขึ้น

ดังนั้นก็เป็นโชคดีของพวกเราที่ไม่เพียงจะได้ชื่นชมกับภาพของเทพนารี ที่ไม่เพียงก่อเกิดจากฝีมือจิตรกรชั้นครูแห่งสยามประเทศเท่านั้น แต่ยังเป็นภาพที่เกิดจากจิตวิญญาณของศิลปินที่แท้จริงคนหนึ่ง ซึ่งประณีตสูงส่งถึงขั้นสัมผัสกับทิพยภาวะของเทพนารีหลายพระองค์ และถ่ายทอดบุคลิกภาพ ตลอดจนความเป็น "เทวะ" ของเทพนารีเหล่านั้น ออกมาเป็นรูปภาพได้อย่างงดงามหมดจด

ภาพแรก พระสรัสวดี เป็นผลงานที่น่าจะเรียกได้ว่ายอดเยี่ยมที่สุด ในหมู่เทพนารีทั้งหลายที่ อ.จักรพันธุ์ได้ถ่ายทอดออกมาในขณะนี้

พระสรัสวดีของ อ.จักรพันธุ์เป็นเทพนารีที่งามอย่างนิ่มนวล เยือกเย็น ฉลองพระองค์ด้วยพระภูษาทรงเฉพาะท่อนล่าง ท่อนบนเปลือยเปล่าประดับเครื่องถนิมพิมพาภรณ์น้อยชิ้นและบอบบาง ขณะที่พระภูษาทรงเป็นผ้าสีขาวซึ่งมี texture ที่แสดงให้เห็นว่าทอขึ้นเป็นพิเศษ เป็นเสมือนผ้าทิพย์อันยากจะหาได้ในโลกมนุษย์ เล่นลายประดับตกแต่งเป็นชั้นเชิงเพียงเล็กน้อยอย่างเหมาะเจาะ

ควรสังเกตว่า พระพักตร์ของพระสรัสวดีในภาพนี้ ทรงแย้มยิ้มอย่างอ่อนหวาน สงบงามมาก แฝงความเมตตาเหมือนครูใจดี พระวรกายของพระนางนั้นงามยิ่งนัก เต็มไปด้วยความนุ่มนวลที่ดูมีชีวิตจิตใจ แต่ก็ไม่ใช่แบบมนุษย์ เป็นแบบของเทพเจ้า

พิณที่ทรงถือนั้นก็งามมาก เป็นพิณทิพย์มิใช่เลียนแบบมาจากเครื่องดนตรีจริงๆ อื่นใดที่มีอยู่ในมนุษยโลกเช่นกัน 

นกยูงที่เป็นเทพพาหนะก็มีขนสีสวยสด มีท่วงทีอันงามสง่างาม อยู่ในท่ายืนนิ่งอย่างพร้อมจะก้าวเดินออกไปทุกเมื่อ เป็นธรรมชาติของนกชนิดนี้ซึ่งถูกสื่อออกมาอย่างสมจริง และดูขัดแย้งอย่างมีชั้นเชิงกับความสงบนิ่งของเทพนารีที่ประทับอยู่อย่างที่ควรจะเป็น ฉากหลังเป็นโทนสีที่แสดงถึงทิพยภาวะของพระสรัสวดี คือ ปรีชาญาณ

นี่เป็นภาพพระสรัสวดีที่สื่อออกมาได้ใกล้เคียงความจริงที่สุดเท่าที่เรามีกันอยู่ขณะนี้ครับ

และแม้จะเป็นภาพ Nude กลายๆ แต่ก็ไม่กระทบจิตสัมผัสของผู้พบเห็นให้เกิดราคะแม้เพียงเล็กน้อย เราจะเห็นก็เฉพาะแต่ความเป็นทิพย์ของเทพนารีผู้ปรากฏพระองค์อย่างแจ่งชัดและสูงส่ง เหนือจินตนาการและอุปาทานอันมากด้วยกิเลสตัณหาของปุถุชนทั้งปวง

ในฐานะเทวีแห่งความงาม พระลักษมี ซึ่งถ่ายทอดผ่านศิลปวิสัยของอ.จักรพันธุ์ ย่อมจะต้องสื่อออกมาในรูปแบบเช่นเดียวกับพระสรัสวดี คือเปลือยท่อนบนสวมเพียงพระภูษาทรงเหมือนกัน

แต่การแสดงออกนั้นต่างกันมาก โทนสีในฉากหลัง (Background) ที่กระจ่างสดใสมากกว่า แสดงทิพยภาวะของพระลักษมี คือ เทพธิดาแห่งความผาสุก ความสดชื่นรื่นรมย์ ความสุขอันเป็นทิพย์นิรันดร์ 

พระนางประทับนั่งอย่างอ่อนหวานเรียบร้อยบนดอกบัวทิพย์ ที่แต่ละเกสรแต่ละกลีบเปล่งประกายสุกใส ทรงสวมเครื่องถนิมพิมพาภรณ์น้อยชิ้นยิ่งกว่าพระสรัสวดี อาจเป็นเจตนาของศิลปินที่จะให้ผู้ดูภาพนี้ได้ชื่นชมกับพระวรกายอันงดงามหมดจด พระฉวีเต็มไปด้วยสีชมพูของเลือดฝาด ดูมีชีวิตชีวาเป็นประกายและบอบบางน่าทะนุถนอม พระพักตร์ของพระนางยิ้มน้อยๆ อย่างสงบ ดูแล้วพระนางทรงเป็นเทพนารีที่ปราศจากพลังด้านลบใดๆ อย่างชิ้นเชิง

อย่างไรก็ตาม เมื่อมาถึงภาพของ พระมณีเมขลา ที่วาดขึ้นก่อนหน้านี้ และได้นำมารวมเป็นปฏิทินชุดเดียวกัน ก็เป็นภาพของพระมณีเมขลาที่มิได้สื่อถึงความเป็นเทพจริง หากสื่อออกมาในรูปแบบของสาวรำไทย จากนาฏลีลาชุดเมขลา-รามสูร อันเป็นระบำเบิกโรงที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักของคนไทยและคนทั่วโลกที่รู้จักนาฏศิลปไทย

แม้กระนั้นก็ตาม ภาพนี้มีความแตกต่างจากภาพสาวรำไทยอื่นๆ อีกมากมายที่ อ.จักรพันธุ์ได้สร้างสรรค์ขึ้นก่อนและหลังจากนี้ครับ 

เพราะการที่ไม่เก็บรายละเอียดในส่วนของฉากหลังหรือเวที รวมทั้งการจัดแสงให้กระจ่างแจ้งอยู่เฉพาะตัวผู้รำมณีเมขลา โดยผลักรามสูรและนางฟ้าอื่นๆ ให้ถอยไปอยู่ในความมืดเบื้องหลังในลักษณะที่ดูคลุมเครืออยู่ในที ทำให้รู้สึกว่าเราสามารถเห็นภาพเช่นนี้ได้ทั้งในโลกแห่งความเป็นจริง แต่เป็นการมองด้วยใจแทนที่จะมองด้วยตาเนื้อ และโลกทิพย์ อันเกิดจากการมองด้วยจิตสัมผัส

นั่นหมายถึง อ. จักรพันธุ์ได้ทำให้ตัวนางรำมณีเมขลาในภาพนี้ หลุดพ้นจากการจำลองภาพจริงไปแล้วอย่างบริบูรณ์

และเนื่องจากภาพพระมณีเมขลาถือเป็นสิ่งมงคลอย่างหนึ่งในวิถีไทย จึงไม่แปลกอะไรที่ภาพชุดนี้จะถูกนำมารวมไว้ในปฏิทินที่นำเสนอภาพเทพเจ้า และภาพสิริมงคลทั้งหมดครับ

นางกวัก เป็นภาพที่ อ.จักรพันธุ์เขียนขึ้นก่อนภาพใดๆ ที่กล่าวมาแล้วในหน้านี้ทั้งหมด และไม่เกินไปนักที่จะกล่าวว่าเป็นภาพนางกวักที่สวยที่สุดในประเทศไทย ทั้งยังเป็นภาพสิริมงคลภาพหนึ่งในวิถีไทยเดิมเช่นเดียวกับภาพพระมณีเมขลา

ตามคติไทย นางกวักเป็นเทพธิดาแห่งโภคทรัพย์ โชคลาภ และเมตตามหานิยม พระนางทรงเป็นเทพพื้นเมืองของคนไทยโดยเฉพาะ จึงฉลองพระองค์แบบกุลสตรีไทยชั้นสูงอย่างวิจิตรตระการตา 

นับตั้งแต่ลวดลายเชิงช่างของศิราภรณ์อันประดับประดาด้วยลายกระหนกอ่อนไหว ดูงดงามเจิดจรัสยิ่งนัก แผงกรองศอขนาดใหญ่และวิจิตรพิสดารกว่ากรองศอของรูปประติมากรรมและรูปวาดนางกวักที่ใดๆ จะทำได้ เข้าชุดกับพาหุรัด และทองกร 

ขณะที่ผ้าสไบจีบที่สวมใส่ดูอ่อนบางพลิ้วไหว น่าชมกว่าผ้าสไบจีบโดยปกติซึ่งมักจะดูแข็ง แสดงให้เห็นว่าเป็นผ้าสไบอย่างดี ขณะที่ผ้านุ่งเป็นผ้าพิมพ์ลายดอกชนิดราคาแพง สมกับที่เป็นพัสตราภรณ์ของเทพธิดาแห่งความร่ำรวยโดยแท้ ท่วงท่าลีลาการกวักที่แช่มช้อยพองาม ทำให้ภาพสิริมงคลภาพนี้มีผลสมบูรณ์ในตัวเอง

ภาพจิตรกรรมเหล่านี้ ทางบริษัท American International Assurance (AIA) ได้นำมาจัดพิมพ์รวมกับภาพพระพุทธเจ้า ภาพชาดก พระแม่กวนอิมโพธิสัตว์ และเทพเจ้าอีกหลายพระองค์ ซึ่งเป็นผลงานของ อ.จักรพันธุ์ โปษยกฤตทั้งหมด เป็นปฏิทินตั้งโต๊ะสำหรับแจกในพ.ศ.๒๕๔๙ 

ซึ่งก็กลายเป็นของสะสมล้ำค่าในคลังของนักสะสมปฏิทินไปแล้วในขณะนี้ครับ


...............................

หมายเหตุ : เนื้อหาในบทความนี้ มีลิขสิทธิ์ ใครจะนำไปใช้อ้างอิงที่ใด ไม่ว่าส่วนใดส่วนหนึ่ง หรือทั้งหมด จะต้องระบุ URL ของแต่ละบทความด้วย และห้ามนำไปใช้เพื่อการค้าโดยเด็ดขาด